آشنایی با رشته های مسابقه ای تیراندازی
واژه تفنگ در بین بسیاری از ما، مفهوم Gun را دارد و برای تمام اسلحه‌های فردی گلوله‌دار به کار می‌رود؛ اما وسیله‌ای که در میادین ورزشی تیراندازی به آن تفنگ می‌گوییم، معادل واژه Rifle است که در واقع یک زیرگروه از Gun ها به حساب می‌آید. تفنگ‌های بادی یا خفیف، به واسطه لوله بلند و اصطلاحاً خان‌دار، توان پرتاب دقیق گلوله به هدف‌های نسبتاً دور را دارند. انتهای تفنگ در قسمتی به نام قنداق، بر روی شانه ورزشکار سوار می‌شود تا به پرتاب دقیق‌تر فشنگ، کمک کند. تفنگ خفیف، در واقع سلاح گرمی است که با گاز حاصل از سوختن سریع مواد آتش‌زا منجر به پرتاب گلوله می‌شود؛ اما باید توجه داشت که کالیبر (قطر گلوله) در تفنگ‌های خفیف، بین ۰.۱۷ تا ۰.۲۲ اینچ، قرار می‌گیرد. تفنگ بادی، گلوله را بر اثر فشار هوا پرتاب می‌کند و انفجاری در آن رخ نمی‌دهد.
تفنگ سه وضعیت ۵۰ متر
این رشته تیراندازی، ورزشکاران را در فاصله ۵۰ متری هدف و در هر سه پوزیشن ایستاده، نشسته و درازکش قرار می‌دهد. سه وضعیت ۵۰ متر، به وسیله تفنگ خفیف با کالیبر ۰.۲۲، در مسابقات جهانی و المپیک تابستانی برگزار می‌شود. در المپیک ۲۰۲۰، چین به رتبه اول مردان و سوئیس به جایگاه برتر زنان این رشته، دست یافتند؛ اما در مجموع مدال‌های جهانی، روسیه مقام اول را دارد.
تفنگ درازکش ۵۰ متر
این رقابت همان‌طور که از نامش پیداست، در حالت درازکش با اتکا بر آرنج و از فاصله ۵۰ متری هدف، برگزار می‌شود. المپیک تابستانی ۲۰۰۸ و ۲۰۱۶، میزبان این مسابقه برای مردان بود که در هر دو، ایالات متحده را در جایگاه برتر نشاند؛ به‌علاوه امریکا در مسابقات جهانی هم مجموع مدال‌های این رشته را در اختیار دارد.
تفنگ سه وضعیت ۳۰۰ متر
این شاخه از مسابقات، مشخصاً در هر سه حالت درازکش، نشسته، ایستاده، با فاصله ۳۰۰ متری از هدف و به وسیله تفنگ خفیف با کالیبر ۰.۲۲، انجام می‌شود؛ ورزشکاران باید در هرسه وضعیت، ۴۰ تیر پرتاب کنند. تفنگ ۳۰۰ متر در حال حاضر جایی در بازی‌های المپیک ندارد، اما به صورت انفرادی و تیم‌های سه‌نفره، در مسابقات جهانی حضور دارد. آخرین مدال‌های طلا در بخش انفرادی و تیمی مردان (مسابقات جهانی ۲۰۱۸)، به فنلاند و استرالیا تعلق گرفته و در بخش زنان، به آلمان رسیده است؛ اما مجموع مدال‌های این رشته در اختیار سوئیس قرار دارد.
تفنگ استاندارد ۳۰۰ متر
رشته تفنگ استاندارد ۳۰۰ متر در اصول اولیه، تفاوتی با سه وضعیت ۳۰۰ متر ندارد؛ اما در تعداد تیرهای پرتابی به اختلاف می‌رسد. در واقع تفنگ استاندارد ۳۰۰ متر، مسابقه سبک‌تری است که در هر یک از سه مرحله، ۲۰ تیر پرتاب می‌شود. فنلاند و نروژ در دوره آخر مسابقات جهانی، به ترتیب مدال طلای انفرادی و تیمی را از آن خود کردند.
تفنگ درازکش ۳۰۰ متر
این سبک از تیراندازی مثل هر دو رشته قبلی است؛ با این تفاوت که تنها در یک مرحله درازکش صورت می‌گیرد. در دوره آخر برگزاری مسابقات جهانی، مدال طلای انفرادی و تیمی زنان، به کره و آلمان رسید؛ در بخش مردان، به ترتیب اسلواکی و کره صاحب مقام برتر شدند. مجموع مدال‌ها، در اختیار نروژ قرار دارد.
تفنگ بادی ۱۰ متر
رقابت‌های تفنگ بادی ۱۰ متر، هم در دوره آخر بازی‌های المپیک جا داشته و هم در مسابقات جهانی تیراندازی، برگزار می‌شود. این ورزش که از سال ۱۹۸۴، به سلاح‌های بادی حدأکثر ۵.۵ کیلویی با کالیبر ۰.۱۷۷ اینچ، نیاز دارد. ورزشکاران مسابقات تفنگ بادی ۱۰ متر، فقط در وضعیت ایستاده و در فاصله ۱۰ متری از هدف قرار دارند. این ورزش در سالن‌های سرپوشیده و با استفاده از سیبل‌هایی که ارتفاعشان از زمین، ۱۴۰ (۱۳۵ تا ۱۴۵) سانتی‌متر است، انجام می‌شود. در مسابقات المپیک ۲۰۱۸، امریکا به مدال طلای مردان و چین به جایگاه برتر زنان رسید؛ مجموع مدال‌های طلا در رقابت‌های جهانی این ورزش، در اختیار آلمان است.
سایر مسابقات تفنگ
تیراندازی با تفنگ، در رشته‌ای با عنوان بیانتول یا ورزش دوگانه هم جا دارد؛ رشته‌ای که در واقع همراه با ورزش اسکی صحرانوردی است و در مسابقات المپیک زمستانی، برگزار می‌شود. در المپیک زمستانی ۲۰۲۲ که در نزدیکی پکن برگزار شد، نروژ به مجموع مدال‌ها دست یافت؛ اما مدال طلای زنان و مردان، در اختیار آلمان و فرانسه قرار گرفت. این ورزش در بین رشته‌های فدراسیون جهانی، با هدف متحرک ۱۰ و ۵۰ متر هم معرفی می‌شود؛ با این وجود، تیراندازی به هدف متحرک با تفنگ و تپانچه، چندان رایج نیست و چنین رقابت‌هایی بیشتر در اختیار سلاح ساچمه‌زن است.
تپانچه و رقابت‌های جهانی
تپانچه یا پیستول (Pistol)، یکی دیگر از انواع اسلحه‌هاست که به دو شکل سلاح گرم یا بادی، ساخته می‌شود. پیستول در واقع نوعی از اسلحه‌های کمری و وسیله‌ای است که خیلی‌ها آن را به عنوان کلت می‌شناسند؛ در حالی‌که نام کلت، به یک شرکت اسلحه‌سازی تعلق دارد که سلاح‌های متفاوتی تولید کرده. مزیت اصلی تپانچه نسبت به تفنگ‌های لوله‌بلند، ابعاد کوچک‌تر و وزن کم‌ترش است. اگرچه این ویژگی‌ها نهایتاً دقت تپانچه را کاهش می‌دهد، اما به‌هرحال این سلاحی است که محبوبیت ویژه‌ای دارد. تپانچه در جنگ‌ها و جنایت‌های بسیاری، نقش داشته؛ اما طرفدارانی غیرنظامی هم دارد که البته نه شکارچی و نه جنایت‌کارند؛ افرادی که علاقه به این فعالیت را با ورزش حرفه‌ای، پیش می‌برند. فدراسیون جهانی، تیراندازی با تپانچه را بر اساس ویژگی‌های سلاح، موقعیت مکانی، پوزیشن ورزشکار، فاصله از هدف و مراحل اجرا، در رشته‌های مختلفی معرفی می‌کند.
رشته تپانچه ۲۵ متر
تپانچه هم مثل تفنگ‌های لوله‌بلند، به صورت سلاح گرم و بادی در رشته‌های ورزشی فدراسیون حضور دارد. اما در رشته‌های مرتبط با تفنگ، تنها با سلاح گرم خفیف روبه‌رو بودیم؛ در حالی‌که مسابقات تپانچه، به وسیله گلوله‌هایی با کالیبر بیشتر از ۰.۲۲ اینچ هم انجام می‌شود. گفتنی است که رشته‌های مرتبط با سلاح گرم در فضای بیرونی، و انواع بادی تپانچه، در سالن‌‌ها انجام می‌گیرد. رشته تپانچه ۲۵ متر، با سلاح خفیف کالیبر ۰.۲۲ و از فاصله ۲۵ متری هدف، برگزار می‌شود. تمام تیرها باید با یک دست و بدون اتکا به بخش دیگری از بدن، پرتاب شوند. در بازی‌های المپیک تابستانی، تنها زنان به این رقابت می‌پردازند. اما در مسابقات قهرمانی جهان، مردها هم حضور دارند. در المپیک ۲۰۲۰، رقابت تپانچه ۲۵ متر تیمی در بخش زنان برگزار شد که مدال طلای آن به روسیه رسید.
رشته تپانچه استاندارد ۲۵ متر
تپانچه استاندارد ۲۵ متر، یکی از رشته‌های غیر المپیکی است که تا سال ۲۰۱۴ در مسابقات جهانی تیراندازی برای مردان، حضور داشت. در این مسابقات، ۶۰ تیر در ۳ مرحله از فاصله ۲۵ متری هدف پرتاب می‌شود. موقعیت ورزشکار در مرحله ۱۵۰ ثانیه‌ای اول، به انتخاب خودش بستگی دارد؛ اما در مراحل ۲۰ و ۱۰ ثانیه‌ای بعدی، باید در حالت بازو کشیده، شلیک کند. در مسابقات جهانی ۲۰۱۴، مدال طلای انفرادی به ترکیه و مدال طلای تیمی، به اوکراین رسید.
تپانچه آتش مرکزی ۲۵ متر
این رشته غیر المپیکی که در مسابقات جهانی تیراندازی مردان و جام جهانی حضور دارد، با سلاح گرم غیر خفیف (کالیبر ۰.۳۳ تا ۰.۳۸) حدأکثر ۱.۴ کیلوگرمی و در دو مرحله، برگزار می‌شود. در رقابت‌های تپانچه آتش مرکزی ۲۵ متری، باید ۶۰ تیر در دو مرحله شلیک شود. مرحله اول، برای سنجش قدرت ورزشکار طراحی شده و در شش بخش ۵ دقیقه‌ای است؛ ورزشکار در هر ۵ دقیقه، ۵ تیر شلیک می‌کند.
در مرحله دوم، سرعت ورزشکار در شش بخش ۱۵ ثانیه‌ای، سنجیده می‌شود؛ ورزشکاران در هر بخش، ۳ ثانیه برای شلیک هر گلوله زمان دارند (۵ شلیک در هر بخش). مرکز هدف استاندارد در این رویداد، ۱۴۰ سانتی‌متر از زمین فاصله دارد و در فضای بیرونی، قرار می‌گیرد. مدال طلای آخرین مسابقات جهانی تپانچه آتش 25 متری، در بخش انفرادی به ترکیه و در قسمت تیمی به اوکراین تعلق گرفت.
تپانچه آتش سریع ۲۵ متر
رقابت‌های تپانچه آتش سریع ۲۵ متری، با سلاح خفیف حدأکثر ۱.۴ کیلوگرمی و در فضای باز، انجام می‌شود. ورزشکاران این رشته سرعتی برای شلیک هر ۵ تیر، بین ۴ تا ۸ ثانیه فرصت دارند؛ اما هر شلیک، به یک هدف مجزاست و در واقع برای این رقابت‌ها از ۵ هدف در کنار هم، استفاده می‌شود. مسابقات در دو مرحله مقدماتی و نهایی برگزار می‌شوند؛ مرحله مقدماتی در سه بخش برگزار می‌شود که هر یک، شش سری ۵ شلیکی دارند. دو سری اول برای شلیک ۵ تیر، ۸ ثانیه فرصت دارد. زمان در دو سری دوم به ۶ ثانیه و در دو سری سوم، به ۴ ثانیه، کاهش می‌یابد. مرحله نهایی در ابتدا بین ۶ نفر از پیروزان مرحله قبل و با سه سری ۵ شلیکی (۴ ثانیه زمان) شروع می‌شود؛ نهایتاً ورزشکاران برتر در سری‌های حذفی، مشخص می‌شوند. مدال طلای المپیک ۲۰۲۰ این رشته، در اختیار فرانسه قرار گرفت.
رشته تپانچه ۵۰ متر
ورزش تپانچه ۵۰ متر مردان، در دو مرحله مقدماتی و نهایی با فاصله پنجاه متری از هدف و به وسیله سلاح خفیف، برگزار می‌شود. ورزشکاران در مرحله مقدماتی ۱۰۵ دقیقه (هدف‌های الکترونیکی ۹۰ دقیقه) زمان برای شلیک ۶۰ گلوله دارد؛ قبل از شروع این مرحله، ۱۵ دقیقه زمان برای آمادگی در اختیار ورزشکاران قرار می‌گیرد. ۸ نفر برتر، مرحله نهایی را در دو سری ۳ تیری با ۱۵۰ ثانیه زمان آغاز می‌کنند؛ سری‌های ۲ تیری ۱۰۰ ثانیه‌ای بعدی، به صورت حذفی و تا مشخص شدن نفرات برتر، پیش می‌رود. در هر دو بازی‌های المپیک ۲۰۱۶ و مسابقات جهانی ۲۰۱۴، مدال طلای این رشته به کره جنوبی رسید.
رشته تپانچه بادی ۱۰ متر
در این رشته از تیراندازی که قهرمان ملی دارد، ورزشکاران از سلاح بادی و گلوله‌های کالیبر ۰.۱۷۷ اینچ، استفاده می‌کنند. در مسابقات تپانچه بادی ۱۰ متر، برای شلیک ۶۰ گلوله، ۷۵ دقیقه زمان وجود دارد که به دلخواه خود ورزشکار، قابل تنظیم است. این ورزش در سالن و طی دو مرحله مقدماتی و نهایی، برگزار می‌شود. بعد از ۱۵ دقیقه آماده‌سازی، مرحله اول با ۹۰ دقیقه زمان (هدف‌های الکترونیکی ۷۵ دقیقه) برای ۶۰ تیر، شروع می‌شود. ۸ نفر برتر، مرحله نهایی را با ۵ دقیقه آماده‌سازی و بعد از آن، دو سری ۵ تیری در ۲۵۰ ثانیه زمان، آغاز می‌کنند. سری‌های ۲ تیری با ۱۰۰ ثانیه زمان، به صورت حذفی و تا مشخص شدن نفرات برتر ادامه خواهد داشت. در المپیک ۲۰۲۰، جواد فروغی از کشورمان به مدال طلای این رشته دست پیدا کرد.
انواع سلاح ساچمه‌زن و رقابت‌های جهانی
قابت‌های تیراندازی در بخش اهداف‌پردازی و متحرک، به وسیله سلاح‌های ساچمه‌زن یا Shotgun انجام می‌شود؛ وسایلی شبیه به تفنگ‌های لوله‌بلند که با هر شلیک، تعداد زیادی ساچمه به سمت هدف پرتاب می‌کنند. تفنگ‌های دولول، اغلب ساچمه‌ای هستند و ابعاد فشنگ در این سلاح، بیشتر با واحد گیج معرفی می‌شود. فدراسیون جهانی، رشته‌های تراپ، تراپ دوتایی و اسکیت را برای این ورزش معرفی کرده. این رشته‌ها طرفداران زیادی دارد و برای عده‌ای، جذاب‌ترین و بهترین ورزش در این زمینه محسوب می‌شود. هر دو گروه تیراندازی بانوان و آقایان در تمام رشته‌های ساچمه‌زنی، امکان راهیابی به مسابقات المپیک را دارند.
رشته تراپ
تراپ یا Trap با فاصله ۱۴.۶۳متری از اهداف متحرک سفالی و بیشترین میزان پرتاب تیر در این نوع رقابت‌ها در دو مرحله، انجام می‌شود. در گذشته از پرنده‌ها به عنوان هدف زنده در این مسابقات اسفاده می‌شد که خوشبختانه امروز، با تارگت‌های اغلب سفالی جایگزین شده است. در سال ۲۰۱۸، تعداد تیر در تراپ برای زنان و مردان به عدد مشترک ۱۲۵ تیر رسید. مدال طلای رقابت‌های المپیک ۲۰۲۰ در بخش مردان به جمهوری چک و در بخش زنان به اسلواکی رسید. سالیانه مسابقات مختلفی برای این رشته در جهان برگزار می‌شود؛ در مسابقات قهرمانی جهان تا امروز، ایتالیا مجموع مدال‌ها را در دست دارد.
رشته تراپ دوتایی
تراپ دوتایی یا Double Trap از فاصله‌‌ای مشابه با رشته قبلی، اما با ۱۵۰ تیر برای زنان و مردان برگزار می‌شود. دو هدف تقریباً با چرخش ۳۵ درجه‌ای در اطراف خود، به حرکت در می‌آید و ورزشکاران، حق دو بار تیراندازی دارند. در سال ۲۰۱۸، هند به مدال طلای انفرادی مردان در مسابقات جهانی دست یافت و در بخش زنان این مقام به چین رسید.
رشته اسکیت
رشته ورزشی تیراندازی با اسکیت، ورزشکار را در موقعیت‌های مختلفی (۸ موقعیت) در برابر هدف‌پران قرار می‌دهد و تعداد تیر از سال ۲۰۱۸، برای زنان و مردان، ۱۲۵ اعلام شده است. این رشته با سلاح دولول ساچمه‌زنی و تیراندازی در مراحل مختلف به شکل تکی یا دوتایی، انجام می‌شود. شلیک دوتایی، تیرها را به صورت افقی و عمودی پرتاب می‌کند. در المپیک ۲۰۲۰، ایالات متحده به هر دو مدال طلای زنان و مردان دست یافت. ایران، امتیازی برابر با اسپانیا، فرانسه و اسلواکی، دریافت کرد و در جایگاه ششم این رقابت‌ها قرار گرفت. فدراسیون تیراندازی ایران، با برگزاری رقابت‌های داخلی و اعزام به مسابقات مختلف خارجی، ورزشکارانی از رشته‌های مختلف تفنگ، تپانچه و ساچمه‌زن را ساپورت می‌کند.
